21-10-2020, mr. C. Lammers (Strafrechtadvocaat)
Vandaag stond ik een cliënt bij tijdens het verhoor bij de politie. Als strafrechtadvocaat verleen ik met grote regelmaat bijstand aan cliënten tijdens het politieverhoor. Maar dit was een bijzonder geval. Het ging om een getuigenverhoor, waarbij de getuige mogelijk in een later stadium als verdachte zou kunnen worden aangemerkt. Zeer waarschijnlijk, zo vermoed ik, op basis van zijn eigen nog af te leggen verklaring. Daarom besloot de officier van justitie dat aan deze getuige tijdens het verhoor de rechten van een verdachte moesten toekomen. Daarom besloot ik mijn client te adviseren van het zwijgrecht gebruik te maken.
Waar je er als verdachte in sommige gevallen (zeker niet in alle gevallen!) verstandig aan doet een verklaring af te leggen, is dat in deze casus niet zo. Kennelijk was er op basis van het tot dan toe verrichtte opsporingsonderzoek te weinig belastend bewijsmateriaal om de getuige als verdachte aan te merken. Het afleggen van een verklaring zou in dit geval derhalve juist kunnen bijdragen aan het verkrijgen van de status verdachte. Hoe onschuldig die verklaring ook lijkt. Elke discrepantie in de verklaring van de getuige zou mogelijk kunnen leiden tot een verdachtmaking. Datzelfde geldt wanneer de verklaring op essentiële punten onverhoopt niet overeen zou komen met bepaalde onderzoeksresultaten. Mijn advies was daarom om in dit stadium geen verklaring af leggen en dus een beroep te doen op het zwijgrecht. Als verdachte heb je een algeheel zwijgrecht. Dat betekent dat je bij elke vraag – ongeacht de aard ervan – mag zwijgen.
Als getuige ben je echter verplicht de waarheid te verklaren en moet je in beginsel alle vragen beantwoorden. Wat veel mensen niet weten, is dat je niet verplicht bent om als getuige voor een verhoor bij de politie te verschijnen. Word je dus door de politie opgeroepen als getuige, dan hoef je daaraan geen gehoor te geven en hoef je niet met de politie mee te werken. Wanneer je echter wordt opgeroepen om als getuige te verschijnen voor de rechter, bent je wel verplicht om te verschijnen en kun je zelfs als je niet verschijnt door de politie worden opgehaald. Omdat je bij de rechter dus wel verplicht bent om als getuige te verschijnen en een verklaring af te leggen, komt je tijdens het verhoor bij de rechter een verschoningsrecht toe. Het verschoningsrecht betekent dat je geen antwoord hoeft te geven op vragen waarmee je jezelf (of echtgenoot / directe familie) strafrechtelijk zou belasten. Bijvoorbeeld wanneer je met de beantwoording van een vraag zou moeten bekennen dat je een strafbaar feit hebt begaan. Dergelijke vragen hoef je ook niet over je echtgenoot en/of directe familieleden te beantwoorden. Wanneer een beroep wordt gedaan op het verschoningsrecht, dient per vraag te worden beoordeeld of de getuige zich ten aanzien van die vraag op zijn verschoningsrecht kan beroepen. Het verschoningsrecht ziet namelijk alleen op vragen waarbij de beantwoording ervan zou kunnen leiden tot strafrechtelijke consequenties. Alle andere vragen moeten worden beantwoord. Bij een weigering om te antwoorden, kan een getuige worden gegijzeld, totdat hij bereid is antwoord te geven. Wanneer het vermoeden bestaat dat een getuige bepaalde vragen niet wil beantwoorden en om die reden bijvoorbeeld zegt zich niets te kunnen herinneren, kan een getuige onder ede worden gesteld. Als dan vast komt te staan dat een getuige liegt, dan kan hij worden vervolgd voor meineed. Daarop staat een gevangenisstraf. In geval van meineed is de officier van justitie verplicht over te gaan tot strafrechtelijke vervolging.
In dit geval heeft mijn cliënt zich – als getuige – beroepen op zijn (algehele) zwijgrecht.Een zwijgrecht als getuige is dus, zoals gesteld, uitzonderlijk. Een beroep doen op het zwijgrecht is overigens niet voor iedereen zo gemakkelijk als het lijkt. Wanneer je als verdachte een beroep doet op je zwijgrecht, stelt de politie doorgaans namelijk wel alle vragen. Elke vraag moet dan beantwoord worden met ‘zwijgrecht’. Voor veel cliënten voelt een beroep op het zwijgrecht ongemakkelijk. Het voelt alsof zij iets te verbergen hebben, terwijl dat niet zo is. Voor cliënten die doorgaans graag het gesprek aangaan, voelt voelt het ongemakkelijk om het gesprek niet aan te gaan. Zij zijn vaak geneigd dan toch steeds (kort) antwoord te geven op de vragen. Juist omdat alle vragen worden gesteld en er een soort gesprek plaatsvindt. Iets wat de politie ook uit tactisch oogpunt doet; wanneer de politie merkt dat iemand ondanks het advies om te zwijgen toch geneigd is steeds (een kort) antwoord te geven, dan maakt de politie daar vaak gebruik van en probeert zij door de vraagstelling toch antwoorden te ontlokken.